Η ανθρωπογεωγραφία των φυγάδων Βορειοηπειρωτών στην Ελλάδα

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες και εκλαϊκευμένες εκδόσεις –ως υβριδικά είδη μυθοπλασίας και προφορικής μαρτυρίας με αυθαίρετη αποδεικτική ισχύ– των ίδιων των Βορειοηπειρωτών μετά την αλβανική αντιπολίτευση (1991), τις οποίες παραθέτω με κάθε επιφύλαξη, τα χωριά και οι περιοχές που καταδεικνύουν υψηλότερο αριθμό πολιτικών φυγάδων είναι: Άνω Λεσινίτσα 34, Άγιος Ανδρέας 9, Κάτω Λεσινίστα 50, Γριάζδανη18, Δρόβιανη23, Σωτήρα, μόνον τον Οκτώβριο του 1944 διέφυγαν 17 άτομα, ενώ συνολικά διέρρευσαν στην Ελλάδα 35 οικογένειες, ήτοι 100 άτομα (1944-1950). Ο αριθμός αυτός, ωστόσο, ελέγχεται ως υπερβολικός. Από τον Χλωμό διέφυγαν μέσα σε λίγες μέρες άνω των 40 νέων. Μόνον το δίμηνο από την 1η Σεπτεμβρίου 1945 έως την 21η Οκτωβρίου 1945 είχαν διαφύγει στην Ελλάδα 214 νέοι Βορειοηπειρώτες φυγάδες. Από το χωριό Σχωριάδες Πωγωνίου διέφυγαν 40 άτομα, ενώ από το χωριό Καρόκι του Βούρκου το 1953 διέρρευσαν μαζικά προς την Ελλάδα 25 άτομα σε μία βραδιά.

Επίσημες αλβανικές πηγές
Στη Δρόπολη, από την οποία τα πρώτα μετακατοχικά χρόνια είχε διαφύγει προς την Ελλάδα μεγάλος αριθμός Βορειοηπειρωτών, η αλβανική ασφάλεια είχε εγκαταστήσει έναν πυκνό, τρομακτικό μηχανισμό παρατήρησης και καταστολής, ο οποίος παρακολουθούσε κυρίως τους αποφοιτήσαντες ελληνοδιδασκάλους στα ελληνικά διδασκαλεία προπολεμικά, τους ιερείς και όλους τους διανοούμενους απόφοιτους στην Ελλάδα ως ύποπτους διαφυγής από τη χώρα: γιατρούς, δικηγόρους και όσους με προβαλλόμενη υπόληψη και χαρακτήρα ασκούσαν εξουσία, και λειτουργούσαν ως πόλος συσπείρωσης της βορειοηπειρωτικής μειονότητας.

Σύμφωνα με δύο άκρως απόρρητα έγγραφα του Υπουργείου Εσωτερικών της Αλβανίας (1983 και 1984), τα οποία μας παρέχουν ετερόκλιτα στοιχεία, από την περιφέρεια Αργυροκάστρου, το διάστημα μετά την απελευθέρωση (1944) είχαν διαφύγει συνολικά 2.105 άτομα, εκ των οποίων οι 1.754 ήταν έλληνες Βορειοηπειρώτες. Το 1944 είχαν διαφύγει 150 άτομα, το 1945 ο αριθμός τους ανερχόταν σε 818 άτομα (ήτοι το 53% του συνόλου των δραπετεύσεων) ενώ οι υπόλοιποι διέφυγαν σταδιακά έως το 1983. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 8,3% του συνολικού ελληνόφωνου πληθυσμού της περιφέρειας, έναντι του 0,5% (το μικρότερο ποσοστό όλου του ανατολικού συγκροτήματος) του αλβανικού εθνικού μέσου όρου φυγάδων. Το 45% των φυγάδων της περιοχής, ήτοι 790 άτομα, ήταν γυναίκες και παιδιά και το 78%, ήτοι οι 296 ανήκαν σε κατώτερα κοινωνικά στρώματα (φυγάδες της περιόδου 1944-1945). Σύμφωνα με άλλη μελέτη, ο αριθμός των κατοίκων της Δρόπολης το 1978 (κατά την απογραφή του πληθυσμού) ανερχόταν σε 8.730 άτομα, της Κάτω Δρόπολης σε 7.460, του Πωγωνίου σε 2.612, και οι έλληνες της πόλης του Αργυροκάστρου ανέρχονταν σε 2.213 άτομα. Από την Άνω Δρόπολη διέφυγαν 450 άτομα και από το Πωγώνι (περιοχή με τον υψηλότερο αριθμό πολιτικών φυγάδων) 522, ήτοι αντίστοιχα το 5,1% και 20% του συνολικού πληθυσμού των περιοχών. Το διάστημα 1944-1945 διέφυγαν από το Αργυρόκαστρο 528 άτομα, το διάστημα 1945-49 άλλα 266 άτομα, συνολικά 794 φυγάδες, ήτοι το 65% του συνόλου των φυγάδων. Ο αριθμός των ανηλίκων ασυνόδευτων παιδιών την περίοδο 1944-1949 ανέρχεται σε 107 άτομα, ενώ των υπερήλικων, άνω των 50 ετών, την ίδια περίοδο ανέρχεται 15 άτομα. Η αλβανική ασφάλεια τηρούσε φακέλους παρακολούθησης, παρατήρησης και επεξεργασίας για 340 Βορειοηπειρώτες φυγάδες (για διασυνδέσεις με ξένες μυστικές υπηρεσίες ή μυστική δράση) και για 161 ως οιωνοί προς στρατολόγηση από μυστικές υπηρεσίες, ήτοι το 17% των φυγάδων παρατηρούντο από συνεργάτες της αλβανικής ασφάλειας, ενώ 38 άτομα καταγράφονταν ως καταδρομείς (diversantë) με διάφορες κατασκοπευτικές αποστολές και μυστική δράση· 54 είχαν στρατολογηθεί μετά το 1949. Από τους διαφεύγοντες της περιόδου 1944-1945, οι 251 είχαν παραμείνει στην Ελλάδα (ή κατοικούσαν εκεί), ενώ οι 134 είχαν μετεγκαταστηθεί στις ΗΠΑ και άλλοι 27 είχαν αποκατασταθεί σε άλλες δυτικές χώρες οριστικού ασύλου. Από τους διαφεύγοντες της περιόδου 1946-1949, οι 107 είχαν παραμείνει στην Ελλάδα (ή κατοικούσαν εκεί), ενώ οι 43 είχαν μετεγκαταστηθεί στις ΗΠΑ και άλλοι 33 είχαν αποκατασταθεί σε άλλες δυτικές χώρες οριστικού ασύλου. Ο αριθμός των πολιτικών φυγάδων από την ελληνόφωνη περιοχή των Αγίων Σαράντα καταδεικνύεται συγκριτικά μικρότερος: είχαν διαφύγει συνολικά 856 άτομα, εκ των οποίων οι 638 (ήτοι το 70%) ήταν ελληνόφωνοι Βορειοηπειρώτες. Το 1944 διέφυγαν 188 άτομα και το 1945 άλλοι 308, ήτοι το 77% του συνολικού αριθμού των πολιτικών φυγάδων της περιφέρειας.