Η ανασκαφή του Μινωικού Ανακτόρου στις Αρχάνες το 2024 έφερε στο φως μια μοναδική και ιδιαίτερη ανακάλυψη που εντυπωσίασε τους αρχαιολόγους. Σύμφωνα με το Υπουργείο Πολιτισμού, βρέθηκε για πρώτη φορά σε μινωικό ανάκτορο ένα ιδιαίτερο ιερό πύλης, ένα μοναδικό εύρημα που αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Η ανασκαφή, υπό την καθοδήγηση της αρχαιολόγου Δρ. Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, επιδίωξε να ρίξει φως στη δομή του τριώροφου ανακτόρου, το οποίο –όπως και το ανάκτορο της Κνωσού– είχε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη.
Το ιερό πύλης εντοπίστηκε λίγο έξω από την κεντρική πύλη του ανακτόρου, δίπλα σε τέσσερις βωμούς και μια πέτρινη πλατφόρμα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη θρησκευτική σημασία της περιοχής. Στη φετινή ανασκαφή ανακαλύφθηκε επίσης μια πυραμιδοειδής βάση πάνω στην πλατφόρμα, με ίχνη πιθανής τρίτης βάσης στο δυτικό τμήμα της.
Σε ανακοινώσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, έγινε γνωστό πως στο νότιο τμήμα της ανασκαφής, κάτω από στρώματα από πέτρες και χώμα, εντοπίστηκε και ένα μυκηναϊκό στρώμα με ίχνη φωτιάς. Αυτό το στρώμα περιλάμβανε σπασμένα μυκηναϊκά κύλικα (αγγεία πόσης) και μικρά μινωικά ευρήματα, όπως τμήματα σκαλιστού αγγείου και θραύσματα από ορυκτό κρύσταλλο.
Στο βόρειο τμήμα του ανακτόρου, οι αρχαιολόγοι βρήκαν διώροφα και τριώροφα δωμάτια μιας πολυτελούς πτέρυγας με αίθουσες που συνδέονταν μεταξύ τους με περάσματα και πόρτες. Στους χώρους αυτούς υπήρχαν λαμπεροί γύψοι, σχιστολιθικά δάπεδα και διακοσμητικές ταινίες από γύψο, με τμήματα επιχρίσματος σε μπλε και κόκκινο να έχουν επίσης βρεθεί.
Ο Σερ Άρθουρ Έβανς είχε αρχικά αναφέρει το Μινωικό Ανάκτορο στις Αρχάνες, συνδέοντας το με αξιόλογα ευρήματα από το κοντινό μινωικό νεκροταφείο στον Λόφο Φουρνί. Τα ευρήματα αυτά βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Ashmolean στην Οξφόρδη. Ο Έβανς είχε ερευνήσει τις αρχαιολογικές τοποθεσίες της περιοχής και είχε ανασκάψει τμήμα ενός κυκλικού υδραγωγείου, πιστεύοντας πως έψαχνε το «καλοκαιρινό ανάκτορο» της Κνωσού.
Ωστόσο, η χαρτογράφηση των ερειπίων από τον Γιάννη Σακελλαράκη αποκάλυψε το κεντρικό τμήμα του ανακτόρου και σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στην ίδια περιοχή, εντοπίστηκαν επίσης τα αρχεία και η θεατρική πτέρυγα του ανακτόρου.
Η ανασκαφή του 2024, υπό τη διεύθυνση της Δρ. Σαπουνά-Σακελλαράκη και με τη συμμετοχή ομάδας έμπειρων αρχαιολόγων, συνέχισε το έργο που ξεκίνησε ο Γιάννης Σακελλαράκης τη δεκαετία του 1960, δημιουργώντας νέες γνώσεις γύρω από την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό του Μινωικού κόσμου.