Επτά Χριστουγεννιάτικα έθιμα στην Ελλάδα

Τα ελληνικά χριστουγεννιάτικα έθιμα, βαθιά ριζωμένα στην ιστορία της χώρας και την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη, έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες. Παρά τις αλλαγές που έφερε η εκσυγχρονισμένη και αστικοποιημένη ζωή, αυτά τα έθιμα παραμένουν αγαπητά, ιδιαίτερα στην επαρχία, όπου αποτελούν ουσιαστικό κομμάτι της κοινοτικής και πνευματικής ζωής.

Ο στολισμός του καραβιού είναι ένα παραδοσιακό ελληνικό χριστουγεννιάτικο έθιμο αλλά, σταδιακά έχει αντικατασταθεί από το παγκοσμίως δημοφιλές χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Με την Ελλάδα να περιβάλλεται από θάλασσα και να διαθέτει χιλιάδες νησιά, η ιστορία της ως ναυτική δύναμη είναι πλούσια. Το χριστουγεννιάτικο καράβι συμβολίζει τη νέα πορεία που φέρνει η γέννηση του Χριστού στη ζωή των ανθρώπων.

Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, τα παιδιά κρατούσαν μικρά καραβάκια καθώς έλεγαν τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι. Σε ορισμένα νησιά, αυτό το έθιμο διατηρείται ζωντανό, ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια από δήμους να το αναβιώσουν ως εναλλακτική στο χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Τα κάλαντα, τραγούδια λαϊκής παράδοσης με βυζαντινές ρίζες, ψάλλονται κάθε χρόνο παραμονές Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανείων. Παιδιά, μόνα ή σε ομάδες, επισκέπτονται σπίτια και δημόσιους χώρους κρατώντας τρίγωνα ή άλλα μουσικά όργανα όπως ακορντεόν, κιθάρες, φλάουτα ή νταούλια.

Κατά την επίσκεψη, οι οικοδεσπότες δίνουν στα παιδιά μικρά χρηματικά ποσά, τα οποία χρησιμοποιούν συχνά για να αγοράσουν χριστουγεννιάτικα δώρα, ενισχύοντας τη χαρά της προσφοράς.

Την παραμονή των Χριστουγέννων, στις ελληνικές οικογένειες παρασκευάζεται το Χριστόψωμο με μεγάλη φροντίδα και σεβασμό. Συνήθως στρογγυλό, φέρει χαραγμένο σταυρό και είναι διακοσμημένο με περίτεχνα σχέδια από ζυμάρι, συμβολίζοντας ευχές για αφθονία και ευημερία.

Για παράδειγμα, Κεφαλονιά, η οικογένεια συγκεντρώνεται γύρω από το Χριστόψωμο, το οποίο τοποθετείται πάνω σε τρεις δάδες που σχηματίζουν το γράμμα “Χ”. Στην Κρήτη, η παρασκευή του είναι τελετουργική και περιλαμβάνει υλικά όπως ροδόνερο, μέλι, σουσάμι και μπαχαρικά, με λεπτομερείς διακοσμήσεις.

Στη Μακεδονία, ο άνδρας του σπιτιού επιλέγει ένα δυνατό κομμάτι ξύλου, γνωστό ως Χριστόξυλο, το οποίο καίγεται στο τζάκι από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνεια. Αυτό το έθιμο συμβολίζει τη ζεστασιά που προσφέρεται στον Χριστό στην παγωμένη φάτνη της Βηθλεέμ και ταυτόχρονα αποτρέπει την είσοδο των καλικάντζαρων στο σπίτι. Στη Χιμάρα, ωστόσο, γίνεται και το λεγόμενο πάντρεμα της φωτιάς.

Άγιος Βασίλης και Πρωτοχρονιάτικα Δώρα

Σε αντίθεση με τη δυτική παράδοση, στην Ελλάδα τα δώρα ανταλλάσσονται την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ημέρα που εορτάζεται ο Άγιος Βασίλειος. Ο ελληνικός Άγιος Βασίλης, ντυμένος με ταπεινή ενδυμασία, εισέρχεται από την καμινάδα και αφήνει δώρα κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης φέρνει μαζί του ένα ρόδι από την εκκλησία και, μπαίνοντας πρώτος στο σπίτι, το σπάει με δύναμη, διασκορπίζοντας τους σπόρους. Λέγεται ότι όσο πιο κόκκινοι και λαμπεροί είναι οι σπόροι, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ευτυχία και η ευημερία της νέας χρονιάς.

Η Βασιλόπιτα, αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο, είναι ένα γλυκό ψωμί πασπαλισμένο με ζάχαρη άχνη ή αμύγδαλα, με κρυμμένο μέσα ένα φλουρί. Ο πρώτος που θα το βρει θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Το έθιμο της Βασιλόπιτας έχει ρίζες στην εποχή του Μεγάλου Βασιλείου, ο οποίος χρησιμοποίησε ψωμάκια γεμιστά με νομίσματα για να επιστρέψει δίκαια τα πολύτιμα αντικείμενα που είχαν προσφέρει οι κάτοικοι της Καισάρειας κατά την απειλή εισβολής βαρβάρων.