Η αρχαία Σπάρτη είναι γνωστή εδώ και αιώνες για την αυστηρή και σκληρή εκπαίδευση που επιβαλλόταν σε κάθε αγόρι της πόλης. Η Αγωγή ήταν ένα απαιτητικό εκπαιδευτικό και στρατιωτικό πρόγραμμα, το οποίο η Σπάρτη ακολουθούσε με σχεδόν θρησκευτική αφοσίωση για πολλά χρόνια. Ήταν υποχρεωτικό για όλα τα αγόρια, εκτός από τους πρωτότοκους γιους των δύο βασιλικών οικογενειών, και είχε ως κύριο στόχο τη διαμόρφωση εξαιρετικά ισχυρών, σωματικά και πνευματικά ικανών και απόλυτα αφοσιωμένων Σπαρτιατών στρατιωτών.
Ο θρυλικός νομοθέτης Λυκούργος πιστεύεται ότι εισήγαγε την Αγωγή τον 7ο αιώνα π.Χ., επιδιώκοντας να μεταμορφώσει τη σπαρτιατική κοινωνία και να εδραιώσει τη στρατιωτική της ισχύ. Αυτή η ισχύς ήταν που έκανε το όνομα της Σπάρτης συνώνυμο της δύναμης.
Τα σπαρτιατόπουλα εισέρχονταν στην Αγωγή σε ηλικία επτά ετών, υπό την καθοδήγηση του παιδονόμου. Το πρόγραμμα περιλάμβανε τρία βασικά στάδια: τα παιδιά και έφηβοι (7-17 ετών), οι νεαροί άνδρες (17-19 ετών) και οι ενήλικες (20-29 ετών). Οι εκπαιδευόμενοι οργανώνονταν σε ομάδες υπό την ηγεσία μεγαλύτερων αγοριών, καλλιεργώντας την πίστη προς τη στρατιωτική τους ομάδα πάνω από τους οικογενειακούς δεσμούς. Όσοι ολοκλήρωναν επιτυχώς το 14ετές πρόγραμμα γίνονταν πλήρεις Σπαρτιάτες πολίτες στην ηλικία των 30 ετών.
Η εκπαίδευση επικεντρωνόταν στις πολεμικές δεξιότητες, την αντοχή στον πόνο, τη μυστικότητα και την απόλυτη υπακοή. Οι μαθητές υποβάλλονταν σε εξαιρετικά σκληρή σωματική εκγύμναση, με σκοπό να αποκτήσουν ανθεκτικό σώμα για τις μάχες. Διδάσκονταν πυγμαχία, πάλη, ρίψη ακοντίου και δίσκου, καθώς και χορό, κάτι που θεωρούνταν σημαντικό για την ευλυγισία τους. Οι τιμωρίες ήταν αυστηρές για κάθε ένδειξη αδυναμίας ή αποτυχίας.
Για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους, τα αγόρια ζούσαν με ελάχιστα ρούχα και φαγητό, ανεξαρτήτως καιρού. Συχνά έπρεπε να κλέψουν για να επιβιώσουν, αλλά αν συλλαμβάνονταν, μαστιγώνονταν. Ο σκοπός αυτής της αντίφασης ήταν η εκμάθηση της επιβίωσης χωρίς να γίνονται αντιληπτοί.
Η Κρυπτεία, μια μορφή μυστικής αστυνομίας, ανέθετε σε μεγαλύτερα αγόρια αποστολές τρομοκράτησης των ειλώτων, κάτι που λειτουργούσε και ως μηχανισμός στρατολόγησης για τις κρατικές αρχές. Εκτός από τη στρατιωτική εκπαίδευση, η Αγωγή περιλάμβανε τη διδασκαλία γραφής, μουσικής, ποίησης και βασικών ακαδημαϊκών γνώσεων, αν και το κύριο βάρος έπεφτε στη σωματική εκπαίδευση. Οι μαθητές αποστήθιζαν και τραγουδούσαν πολεμικούς ύμνους, συμμετείχαν σε κυνηγετικά και αθλητικά αγωνίσματα, ενώ οι μεγαλύτεροι καθοδηγούσαν τους νεότερους στην πολεμική ηθική. Οι στενοί δεσμοί, ακόμη και οι ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους, ενθαρρύνονταν ως μέσο ενίσχυσης της αφοσίωσης στην ομάδα.
Η Αγωγή παρήγαγε τους θρυλικούς Σπαρτιάτες οπλίτες, που επέτρεψαν στη Σπάρτη να κυριαρχήσει στρατιωτικά στην Ελλάδα για αιώνες. Φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο Ξενοφών θαύμαζαν το σύστημα και το περιέγραψαν λεπτομερώς.
Ωστόσο, η σημασία της Αγωγής άρχισε να μειώνεται μετά την ήττα της Σπάρτης από τη Θήβα στη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. Παρότι αναβίωσε προσωρινά τον 3ο αιώνα π.Χ., καταργήθηκε οριστικά το 188 π.Χ. Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους, μια πιο ήπια εκδοχή της επανεμφανίστηκε το 146 π.Χ., αλλά σταδιακά εξαφανίστηκε μετά την καταστροφή της Σπάρτης από τους Βησιγότθους το 396 μ.Χ.
Παρά τη σκληρότητά της, η Αγωγή άφησε ανεξίτηλο σημάδι όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στη διεθνή ιστορία. Ενέπνευσε στρατιωτικά εκπαιδευτικά συστήματα για αιώνες, αν και η έμφαση στην πειθαρχία και την κρατική ιδεολογική διαμόρφωση παραμένει αμφιλεγόμενη.