Η υπόθεση της εκμετάλλευσης του πετρελαϊκού κοιτάσματος στην Πατός-Μαρίνα, ενός από τους μεγαλύτερους φυσικούς πόρους της Αλβανίας, έχει μετατραπεί σε κραυγαλέο παράδειγμα συστηματικής αφαίμαξης δημόσιου πλούτου από ιδιωτικά συμφέροντα. Η κατάσταση είναι πλέον τόσο εξόφθαλμη, που δεν μπορεί πια να συγκαλυφθεί ούτε με λογιστικές ακροβασίες.
Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν πως από το 2006 μέχρι και το τέλος του 2023, η εταιρεία Bankers Petroleum – που πλέον ανήκει σε κινεζικούς ιδιοκτήτες – έχει συγκεντρώσει περίπου 4 δισεκατομμύρια ευρώ καθαρών εσόδων από την πώληση πετρελαίου στο κοίτασμα της Πατός-Μαρίνας. Παρ’ όλα αυτά, η εταιρεία δήλωσε μόλις 800 εκατομμύρια ευρώ καθαρά κέρδη, ενώ δεν έχει καταβάλει ούτε ένα λεπτό σε φόρους εισοδήματος στο αλβανικό κράτος.
Η Bankers υποστηρίζει ότι ακόμη δεν έχει αποσβέσει πλήρως τις επενδύσεις της και άρα δεν υποχρεούται να πληρώσει φόρους για τα κέρδη της. Κι αυτό, παρά τα τεράστια χρηματικά ποσά που έχει αποκομίσει από τις πωλήσεις πετρελαίου. Το κράτος φαίνεται εντελώς αδύναμο να επιβάλει έλεγχο στα δηλωμένα έξοδα της εταιρείας, κι έτσι, η αδυναμία αυτή μεταφράζεται σε απώλεια δισεκατομμυρίων ευρώ και σε μια περιβαλλοντική καταστροφή χωρίς επιστροφή. Το μόνο που απομένει είναι σκουριασμένοι σωλήνες, ρυπασμένο τοπίο και ένα εξαντλημένο κοίτασμα.
Η συμφωνία παραχώρησης που είχε συναφθεί με την αρχική καναδική εταιρεία, προέβλεπε ότι δεν θα επιβαλλόταν φόρος στα κέρδη μέχρι να αποσβεστούν πλήρως οι επενδύσεις της – κάτι που μετρούταν μέσω ενός χρηματοοικονομικού δείκτη, του λεγόμενου δείκτη R. Όταν αυτός ο δείκτης ξεπερνούσε τη μονάδα, η εταιρεία θα πλήρωνε φόρο 50% στα καθαρά της κέρδη, με άλλα λόγια, το κράτος θα εισέπραττε το μισό από το υπόλοιπο κέρδος.
Η ίδια η εταιρεία είχε αρχικά υπολογίσει πως αυτό το όριο θα ξεπερνιόταν το 2013. Όμως, με διαδοχικές αναθεωρήσεις, η ενεργοποίηση της φορολόγησης μετατέθηκε το 2015, μετά το 2016, και τελικά… ποτέ. Ακόμα και μετά από οκτώ επιπλέον χρόνια, το 2024 βρίσκει τον δείκτη R να παραμένει κάτω από τη μονάδα, κάτι που σημαίνει πως η υποχρέωση για φορολόγηση των κερδών παραμένει ανενεργή.
Αυτή η υπόθεση είναι μάλλον μοναδική: για είκοσι χρόνια, μια ιδιωτική εταιρεία εκμεταλλεύεται ένα έτοιμο πετρελαϊκό κοίτασμα, χωρίς να καταβάλει τίποτα στο κράτος από τα τεράστια κέρδη της. Η μόνη υποχρέωση που τηρεί είναι η καταβολή ενός τέλους που ισοδυναμεί με το 10% της ακαθάριστης παραγωγής, το οποίο όμως είναι πολύ μικρότερο από τα πραγματικά της κέρδη.
Μόνο την τελευταία διετία, η εταιρεία έχει καταγράψει πάνω από 110 εκατομμύρια ευρώ σε καθαρά κέρδη. Κανείς, ωστόσο, δεν γνωρίζει πού καταλήγουν αυτά τα χρήματα. Είναι εξαιρετικά πιθανό τα χρήματα να καταλήγουν μέσω αδιαφανών διαδρομών σε offshore εταιρείες, μέσα από φουσκωμένα τιμολόγια, απάτες υπεργολάβων και τεχνητή διόγκωση εξόδων από τη διοίκηση.
Με τον χρόνο να πλησιάζει στο τέλος της 25ετούς περιόδου παραχώρησης, φαίνεται ολοένα και πιο πιθανό πως ο δείκτης R δεν θα φτάσει ποτέ στο απαιτούμενο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η εταιρεία μπορεί να αποχωρήσει από το κοίτασμα χωρίς να έχει πληρώσει ποτέ φόρο για τα κέρδη της.
Το κοίτασμα της Πατός-Μαρίνας, το οποίο κάποτε θεωρούνταν εθνικός πλούτος για τους Αλβανούς, μοιάζει πλέον με κατάρα. Αντί να αποφέρει ευημερία και έσοδα για το κράτος και τους πολίτες, κατέληξε να λειτουργεί ως πηγή τεράστιων ιδιωτικών κερδών και δημόσιων απωλειών, μέσα από θολές συμφωνίες, ελλιπείς ελέγχους και νομιμοφανείς οικονομικές ακροβασίες.