Ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο The Conversation υποστηρίζει ότι οι αρχαίοι Κρητικοί ενδέχεται να εξαπατούσαν τους Ρωμαίους, εξάγοντας «απομιμήσεις» του περίφημου γλυκού κρασιού από σταφίδες, που απολάμβαναν ιδιαίτερη εκτίμηση στον αρχαίο κόσμο.
Για αιώνες, τα «κρασιά σταφίδας» – δηλαδή κρασιά που παρασκευάζονταν από σταφύλια τα οποία είχαν αποξηρανθεί πριν από τη ζύμωση – θεωρούνταν πολυτελές αγαθό τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσο και στη Ρώμη. Η παραγωγή τους απαιτούσε υπομονή και χρόνο· ο Ρωμαίος γεωπόνος Κολλουμέλλα έγραφε ότι η διαδικασία μπορούσε να διαρκέσει πάνω από ένα μήνα, ενώ ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιέγραφε λεπτομερώς μία μέθοδο που περιλάμβανε μερική αποξήρανση των σταφυλιών πάνω στο κλήμα και στη συνέχεια άλλες οκτώ ημέρες πάνω σε σχάρες πριν από τη σύνθλιψη.
Ωστόσο, σύμφωνα με νέες αρχαιολογικές έρευνες του Dr. Conor Trainor, επίκουρου καθηγητή στο University College Dublin, οι Κρητικοί παραγωγοί του ρωμαϊκού καιρού ενδέχεται να παρέκαμπταν αυτές τις χρονοβόρες διαδικασίες. Η δεκαετής μελέτη του στην Κνωσό – γνωστή για τα μινωικά ευρήματα, αλλά και φημισμένη στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για το εξαιρετικό γλυκό κρασί της – αποκαλύπτει ενδείξεις για πιθανή απάτη.
«Η αρχαιολογική μου έρευνα σε χώρους παραγωγής κρασιού και κατασκευής αμφορέων στην Κνωσό δείχνει ότι οι παραγωγοί κρασιού στην Κρήτη ενδέχεται να παραπλανούσαν τους ρωμαϊκούς πελάτες τους με απομίμηση του passum (γλυκό κρασί σταφίδας)», γράφει ο Dr. Trainor στο άρθρο του. Και προσθέτει: «Παρατηρούμε ένα μοτίβο που υποδηλώνει απόκλιση από τις παραδοσιακές, επίπονες μεθόδους παραγωγής αυτού του κρασιού».
Η Ρώμη ίδρυσε αποικία στην Κνωσό, επεκτείνοντας δραστικά την παραγωγή κρασιού. Η οινοπαραγωγική παράδοση της Κρήτης χάνεται στα βάθη της ιστορίας – αρχαιολογικά στοιχεία από το Μύρτος χρονολογούνται ήδη από το 2170 π.Χ. – και το 67 π.Χ. το νησί κατελήφθη από τους Ρωμαίους έπειτα από τριετή σκληρό πόλεμο. Μετά την κατάκτηση, η Κνωσός μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αποικία και το εμπόριο οίνου άνθισε, χάρη και στην προνομιακή γεωγραφική θέση του νησιού.
Οι μεγάλες ποσότητες αμφορέων που έχουν βρεθεί σε ρωμαϊκές θέσεις στην Κρήτη μαρτυρούν έναν τεράστιο εξαγωγικό όγκο. Όπως σημειώνει ο Trainor, οι Ρωμαίοι ήταν πρόθυμοι αγοραστές, επωφελούμενοι από τις συχνές στάσεις των σιτοφορτηγών από την Αλεξάνδρεια προς την Ιταλία στην Κρήτη – γεγονός που επέτρεπε τη φόρτωση και άλλων αγαθών, όπως το κρασί.
Όμως το πραγματικό κίνητρο ήταν η φήμη του κρητικού γλυκού κρασιού, που θυμίζει το σημερινό ιταλικό appassimento. Το κρασί αυτό θεωρούνταν όχι μόνο εκλεκτό, αλλά και φαρμακευτικό· ο στρατιωτικός γιατρός Πεδάνιος Διοσκουρίδης, στο έργο του Materia Medica, έγραφε ότι καταπολεμά τους πονοκεφάλους, αποβάλλει τα σκουλήκια και ενισχύει τη γονιμότητα.
Η ξαφνική άνοδος της ζήτησης πιθανότατα οδήγησε τους παραγωγούς σε πιο γρήγορες και εύκολες μεθόδους παρασκευής του κρασιού.
Ο Πλίνιος αναφέρει ως συντόμευση για την παραγωγή γλυκού κρασιού τον βρασμό του μούστου, όμως οι λεκάνες ανάμειξης που βρέθηκαν στην Κνωσό δεν φέρουν ίχνη θέρμανσης. Αυτό οδηγεί σε μία άλλη, πιο ενδιαφέρουσα εκδοχή: τη χρήση μελιού ως γλυκαντικού πριν την εξαγωγή.
Η ομάδα του Dr. Trainor εντόπισε έναν επαναλαμβανόμενο συνδυασμό τεσσάρων αντικειμένων στα ρωμαϊκά κεραμικά εργαστήρια στην Κνωσό: αμφορείς μεταφοράς, βάσεις γεμίσματος, μεγάλες λεκάνες ανάμειξης και κεραμικές κυψέλες.
«Αυτές οι κυψέλες, αναγνωρίσιμες από την τραχιά εσωτερική τους επιφάνεια, υποδηλώνουν άμεση σύνδεση μεταξύ μελισσοκομίας και οινοποιίας», τονίζει ο ερευνητής. Παρόμοια ευρήματα σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ενισχύουν την υπόθεση ότι κρασί και μέλι αναμειγνύονταν πριν από την αποστολή.
«Η παρουσία κυψελών κοντά σε σημεία παραγωγής και αποστολής κρασιού είναι μια ένδειξη που δεν μπορεί να αγνοηθεί», εξηγεί. «Πιθανότατα το μέλι δεν χρησιμοποιούνταν μόνο ως πρόσθετο, αλλά και ως υποκατάστατο της χρονοβόρας αποξήρανσης των σταφυλιών».
Η μέθοδος αυτή θα ήταν σημαντικά πιο γρήγορη και οικονομική – αλλά ήταν αυτό το τελικό προϊόν όντως «κρασί σταφίδας»; Και, κυρίως, γνώριζαν οι Ρωμαίοι καταναλωτές ότι μπορεί να καταναλώνουν απομίμηση του αγαπημένου τους passum;
Με βάση τις τεράστιες ποσότητες κρητικών αμφορέων που έχουν εντοπιστεί σε ρωμαϊκά αρχαιολογικά σημεία, ο Dr. Trainor υποθέτει ότι η αυθεντικότητα δεν ήταν το πρωταρχικό μέλημα των Ρωμαίων.
Η μαζικότητα των ευρημάτων υποδηλώνει ότι αυτό που ενδιέφερε περισσότερο το ρωμαϊκό κοινό ήταν η διαθεσιμότητα και η αντιληπτή ποιότητα του κρασιού – και λιγότερο η ακρίβεια της παραγωγικής διαδικασίας. Ίσως, λοιπόν, οι Ρωμαίοι να υπήρξαν – χωρίς να το γνωρίζουν – «θύματα» της πανουργίας των αρχαίων Κρητικών… ή απλώς να επωφελήθηκαν από αυτή.