Μέσω δύο ανεπίσημων εγγράφων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράζει σοβαρές ανησυχίες για τις διαδηλώσεις και τις συντονισμένες επιθέσεις της κυβερνητικής πλειοψηφίας κατά της Ειδικής Εισαγγελίας για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς και του Οργανωμένου Εγκλήματος (SPAK), μετά τη σύλληψη του δημάρχου Τιράνων, Έριον Βελίαϊ, τον Φεβρουάριο του 2025. Παράλληλα, τονίζεται το πρόβλημα της μη εφαρμογής αποφάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου και της χρήσης άμεσων διαπραγματεύσεων στις δημόσιες συμβάσεις.
Η Κομισιόν επισημαίνει ότι η ανεξαρτησία της νέας δικαστικής αρχιτεκτονικής πρέπει να διαφυλαχθεί και εκφράζει ανησυχία για τις παρεμβάσεις της κοινοβουλευτικής επιτροπής “Xhafaj”, η οποία εποπτεύει ζητήματα κατά της διαφθοράς.
Η μη εφαρμογή αποφάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου από το αλβανικό κοινοβούλιο εντοπίζεται ως πρόβλημα για το κράτος δικαίου, με την ΕΕ να τονίζει ότι πρόκειται για θέμα κρίσιμης σημασίας στην πρόοδο των διαπραγματεύσεων.
Τα παραπάνω επισημαίνονται σε δύο ανεπίσημα κείμενα-σχόλια αξιολόγησης, που διαβιβάστηκαν στην αλβανική κυβέρνηση στα μέσα Μαΐου και στις αρχές Ιουνίου, στο πλαίσιο της παρακολούθησης των βασικών κεφαλαίων των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, με κύρια έμφαση στο κράτος δικαίου.
Ένα έγγραφο αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Η έρευνα και η σύλληψη ενός εκλεγμένου αξιωματούχου, η οποία επιβεβαιώθηκε από την Ειδική Εισαγγελία (SPAK) τον Φεβρουάριο 2025, προκάλεσε πρωτοφανείς δημόσιες αντιδράσεις από την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, συμπεριλαμβανομένων προσπαθειών άσκησης πίεσης στη Δικαιοσύνη. Το γεγονός αυτό αποτελεί σοβαρό λόγο ανησυχίας.»
Η ΕΕ αναφέρεται επίσης σε δύο επίσημες καταγγελίες της SPAK προς το Υπουργείο Εσωτερικών και την Κρατική Αστυνομία, λόγω αποτυχίας στην ενίσχυση της ασφάλειας και στην προστασία του προσωπικού της κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας μπροστά στο κτίριο της SPAK, έπειτα από τη σύλληψη του Βελίαϊ. Αναφέρονται επίσης περιστατικά πίεσης προς δικαστές και εισαγγελείς.
Κατά την περίοδο της αναφοράς, έξι δικαστικοί λειτουργοί (δύο δικαστές και τέσσερις εισαγγελείς) τέθηκαν υπό καθεστώς προστασίας, ενώ η SPAK ξεκίνησε ποινική έρευνα για απόπειρα άσκησης πίεσης σε δικαστή, σε υπόθεση που αφορούσε βουλευτή.
Η Κομισιόν προχώρησε επίσης σε αξιολόγηση της διαδικασίας «ελέγχου καταλληλότητας» (vetting), της λειτουργίας των δικαστηρίων, αλλά και των δυσκολιών που προκύπτουν από την έλλειψη ανθρώπινων πόρων. Επισημαίνεται επίσης ότι ορισμένες νομοθετικές προτάσεις που επιχειρούν να επιλύσουν αυτά τα ζητήματα δεν είναι πλήρως εναρμονισμένες με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Στο προσχέδιο της έκθεσης, που διέρρευσε στα μέσα ενημέρωσης, αναφέρονται επιπλέον «αδυναμίες» στη λειτουργία, μεθοδολογία, διαφάνεια και συμμετοχικότητα της κοινοβουλευτικής επιτροπής κατά της διαφθοράς, η οποία προεδρεύεται από τον σοσιαλιστή βουλευτή Φατμίρ Τζάφαϊ.
Το Κοινοβούλιο της Αλβανίας, ως ανώτατο νομοθετικό σώμα, δέχεται κριτική για την αδύναμη εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας, για τη μη εφαρμογή αποφάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου, καθώς και για την καθυστέρηση ή αμέλεια στις τοποθετήσεις στελεχών σε βασικά θεσμικά όργανα.
Κατά την τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο, η κυβερνώσα πλειοψηφία αρνήθηκε να εφαρμόσει δύο αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου, που ζητούσαν την αποστολή της υπόθεσης της βουλευτού Όλτα Τζάτσκα στο δικαστήριο για ερμηνεία, μετά τον διορισμό του συζύγου της από την κυβέρνηση ως «στρατηγικού επενδυτή».
Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΕ:
«Το Κοινοβούλιο πρέπει να εφαρμόσει τις αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου που εξακολουθούν να παραμένουν ανεφάρμοστες».
Ένα ακόμη πεδίο ανησυχίας αποτελεί το σύστημα των δημόσιων προμηθειών. Η ΕΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις περιπτώσεις άμεσων διαπραγματεύσεων από την κυβέρνηση, τις οποίες θεωρεί ως μη διαφανείς διαδικασίες.
Το τροποποιημένο νομοσχέδιο για τις δημόσιες προμήθειες περιέχει μεταβατική διάταξη που επιτρέπει στο Υπουργικό Συμβούλιο να εγκρίνει άμεσες διαπραγματεύσεις για συμβάσεις σε «τομείς στρατηγικού ενδιαφέροντος» για μια περίοδο τριών ετών. Η ΕΕ εκφράζει ανησυχίες για τη συμβατότητα αυτής της διάταξης με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Μέχρι στιγμής, ούτε η κυβέρνηση ούτε η κυβερνητική πλειοψηφία έχουν σχολιάσει τις παρατηρήσεις και τις συστάσεις της ΕΕ σχετικά με την πρόοδο στους βασικούς διαπραγματευτικούς τομείς. Η επίσημη έκθεση της Επιτροπής αναμένεται να δημοσιοποιηθεί στις αρχές Ιουλίου.
Ο Υπουργός Επικρατείας για τις Σχέσεις με το Κοινοβούλιο, Ταουλάντ Μπάλα, και η αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Ετίλντα Γκιονάι, δήλωσαν ότι δεν είναι ενήμεροι για την ύπαρξη τέτοιας έκθεσης, καθώς –όπως ανέφεραν– πρόκειται για προσχέδιο που αποστέλλεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο συλλέγει τα σχόλια των αρμόδιων θεσμών και τα διαβιβάζει στην ΕΕ, πριν διαμορφωθεί και δημοσιοποιηθεί η τελική επίσημη έκθεση για τα βασικά κεφάλαια.