Η κυκλοφορία μετρητών εκτός του τραπεζικού συστήματος στην Αλβανία κατέγραψε σημαντική αύξηση κατά τους πρώτους μήνες του 2025, περίοδο που συνέπεσε με την προεκλογική εκστρατεία. Πρόκειται για μια ασυνήθιστη τάση, καθώς ιστορικά τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά το πρώτο εξάμηνο κάθε έτους, η κυκλοφορία μετρητών μειώνεται, ενώ αυξάνεται στο δεύτερο εξάμηνο λόγω της τουριστικής περιόδου και των εορτών.
Σύμφωνα με την Τράπεζα της Αλβανίας, στο τέλος Μαΐου τα μετρητά εκτός τραπεζών έφτασαν τα 4,3 δισεκατομμύρια ευρώ. Σε σύγκριση με το τέλος του 2024, το ποσό αυτό αυξήθηκε κατά περίπου 107 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή 2,5%. Την ίδια περίοδο πέρσι είχε καταγραφεί μείωση της τάξης των 41 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ το 2023 η πτώση ήταν περίπου 35 εκατομμύρια ευρώ. Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν πως αυτή είναι η μεγαλύτερη αύξηση χρημάτων εκτός τραπεζών κατά το πρώτο εξάμηνο από το 2003, με εξαίρεση την περίοδο Ιανουαρίου–Μαΐου του 2020, όταν, λόγω των περιορισμών της πανδημίας, η χρήση μετρητών αυξήθηκε ασυνήθιστα.
Η πιο έντονη αύξηση των μετρητών σημειώθηκε τον Μάρτιο και τον Μάιο, με περίπου 54 και 49 εκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα. Στο τέλος Μαΐου, τα μετρητά αντιστοιχούσαν στο 23,9% της συνολικής νομισματικής κυκλοφορίας, έναντι 23,7% τον Δεκέμβριο, φτάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο από τον Ιούλιο του 2023.
Στις 6 Μαΐου, λίγες μέρες πριν τις αλβανικές εκλογές της 11ης Μαΐου, η ισοτιμία του ευρώ υποχώρησε για πρώτη φορά κάτω από τα 98 λεκ, σημάδι αύξησης της προσφοράς συναλλάγματος. Ακολούθησε παρέμβαση από την Τράπεζα της Αλβανίας για να ανακοπεί αυτή η πτώση.
Τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι στην Αλβανία παρατηρείται παρόμοια τάση σε κάθε εκλογική περίοδο, ιδιαίτερα στις γενικές εκλογές. Για παράδειγμα, κατά τους πρώτους μήνες του 2021, όταν διεξήχθησαν οι γενικές εκλογές της 25ης Απριλίου, τα μετρητά εκτός τραπεζών αυξήθηκαν κατά περίπου 60 εκατομμύρια ευρώ. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται και στις αρχές του 2015, πριν από τις τοπικές εκλογές της 21ης Ιουνίου, όταν η αύξηση έφτασε τα 50 εκατομμύρια ευρώ. Αντιθέτως, σε περιόδους χωρίς εκλογές, τα μετρητά εκτός τραπεζικού συστήματος τείνουν να μειώνονται κατά τους πρώτους μήνες κάθε έτους.
Κατά τη διάρκεια εκλογικών περιόδων, ειδικά σε χώρες με εύθραυστη δημοκρατία ή υψηλά επίπεδα οικονομικής αδήλωτης δραστηριότητας όπως η Αλβανία, έχει καταγραφεί σημαντική αύξηση της κυκλοφορίας μετρητών εκτός τραπεζικού συστήματος. Η αύξηση αυτή συνδέεται στενά με πρακτικές όπως η εξαγορά ψήφων, η άτυπη χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών και η αποφυγή φορολογικού ελέγχου.
Παρόμοια φαινόμενα έχουν καταγραφεί σε χώρες όπως η Ινδία, η Νιγηρία, οι Φιλιππίνες, το Μεξικό και η Βραζιλία. Στο Μεξικό, για παράδειγμα, κατά την προεκλογική περίοδο καταγράφηκε εκτεταμένη χρήση μετρητών, με σημαντικά ποσά να κυκλοφορούν χωρίς κανένα ίχνος στο τραπεζικό σύστημα. Στην Ινδία, επίσημες εκθέσεις έδειξαν απότομη αύξηση των μετρητών σε κυκλοφορία και μαζικές κατασχέσεις χρημάτων κατά τις εκλογές.
Το φαινόμενο στην Αλβανία σχετίζεται άμεσα με την υψηλή αδήλωτη οικονομική δραστηριότητα, την αδυναμία των ελεγκτικών θεσμών και τη χαμηλή διαφάνεια στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Σύμφωνα με διεθνείς αναφορές, η αύξηση των μετρητών εκτός τραπεζών σε εκλογικές περιόδους οφείλεται κυρίως σε: άτυπη και ανεξέλεγκτη χρηματοδότηση προεκλογικών εκστρατειών, δεδομένου ότι τα μετρητά δεν αφήνουν ίχνη, δεν απαιτούν φορολογική δήλωση και χρησιμοποιούνται εύκολα για εξαγορά ψήφων, πληρωμές σε κομματικούς υποστηρικτές ή ξαφνικά «δώρα». Επίσης, στην απουσία αποτελεσματικών συστημάτων παρακολούθησης και ελέγχου, που καθιστά το ρευστό μέσο ιδανικό για την απόκρυψη των χρηματορροών από τις φορολογικές ή ελεγκτικές αρχές. Τέλος, στην ύπαρξη πελατειακών δικτύων, τα οποία λειτουργούν με άμεσες παροχές προς τους πολίτες όπως τρόφιμα, μεταφορές, πρόσκαιρες δουλειές ή δώρα, ιδίως σε περιοχές με χαμηλό επίπεδο ψηφιακής πρόσβασης ή χωρίς τραπεζικές υπηρεσίες.